Ortak Türk Alfabesi nedir, hangi ülkeler kullanacak?

Türk Dünyasının Güçlendirilmesi: Ekonomik Entegrasyon, Sürdürülebilir Kalkınma, Dijital Gelecek ve Herkes İçin Güvenlik’ temasıyla düzenlenen zirvede konuşan Cumhurbaşkanı Erdoğan, teşkilatın genç ve dinamik 175 milyonluk nüfusa, 1,2 trilyon doları aşan bir ticaret hacmine ve zengin kültürel mirasa sahip olduğunu vurguladı.

Türk Devletleri Teşkilatı 11'inci Zirvesi https://t.co/Ov04GuKP1A

— Recep Tayyip Erdoğan (@RTErdogan) November 6, 2024

Ortak alfabe hakkında konuşan Erdoğan, Türk Akademisi ve Türk Dil Kurumu tarafından geçtiğimiz eylül ayında Bakü’de yapılan Ortak Alfabe Komisyonu Toplantısında 34 harften oluşan Ortak Türk Alfabesi projesi üzerinde anlaşmaya varıldığını söyledi. Erdoğan: ‘’Bu alfabe, ortak geleceğe yönelik adımlarımızın ve Türk dünyası olarak kader birliğimizin bir sembolüdür” dedi. Bu çabalarla Türk devletleri arasındaki engellerin kaldırılacağını ifade etti ve tarihi bir kucaklaşmaya imza atılacağını belirtti.

REKLAM

Cumhurbaşkanı Erdoğan, Türkiye, Azerbaycan ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin yeni alfabeye geçiş için hazır olduklarını söyledi. Ayrıca Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan’ın da bu dönüşümü gerçekleştirmek için adımlar atmaları gerektiğini vurguladı. Erdoğan, ortak alfabenin Türk dünyasının kültürel bağlarını güçlendireceğini ve ülkeler arasındaki engellerin ortadan kaldırılmasına katkı sağlayacağını ifade etti.

Ortak Türk Alfabesi nedir, hangi ülkeler kullanacak?

Ortak Türk Alfabesi, Türk dünyasındaki ülkeler arasındaki yazı birliğini sağlamak ve kültürel ilişkileri güçlendirmek amacıyla tasarlanmış Latin kökenli bir alfabe projesidir. Proje, Türk Devletleri Teşkilatı’nın (TDT) öncülüğünde yürütülmüş ve Türk dillerinin farklı lehçelerindeki ses yapılarının tek bir alfabe altında toplanmasını hedeflemiştir.

Ortak Türk Alfabesini kullanması beklenen ülkeler şunlardır:

1. Türkiye: Türkiye, Latin alfabesini hâlihazırda kullandığı için yeni alfabe ile uyumu kolay olacaktır. Bu yüzden Türkiye Türkçesine sadece 5 yeni harf eklenmesi planlanıyor.
2. Azerbaycan: 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra Latin alfabesine geçen Azerbaycan, Ortak Türk Alfabesini benimseme sürecinde önemli bir rol oynamaktadır. Bu alfabe, Türkiye ile olan dil bağını daha da güçlendirecektir.
3. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC): KKTC de Latin alfabesi kullandığı için Ortak Türk Alfabesine hızlı bir uyum sağlayacağı kesindir.
4. Kazakistan: Sovyetler Birliği döneminde Kiril alfabesini kullanmış olan Kazakistan, 2017’de Latin alfabesine geçiş kararı almış ve bu geçiş sürecini devam ettiriyor. Ortak Türk Alfabesinin benimsenmesiyle Kazakistan’ın Latin harflerine geçiş süreci hızla tamamlanabilir.
5. Kırgızistan: Ülke Kiril alfabesi kullanmakta olsa da Türk dünyasıyla dil birliğini güçlendirmek için Latin alfabesine geçiş konusunda çalışmalar yapıyor. Ortak Türk Alfabesini benimsemesi, Kırgızistan’ın Latin harflerine geçiş sürecini kolaylaştırabilir.
6. Özbekistan: 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından bağımsızlığını kazanan Özbekistan, 1993’te Latin alfabesine geçme kararı almıştır. Bu doğrultuda Latin alfabesi resmî yazı sistemi olarak kabul edilmiş ama geçiş süreci yıllar boyunca yavaş ilerlemiştir. Bu yüzden ülkede hem Latin hem de Kiril harfleri kullanılıyor.
7. Türkmenistan: Sovyetler Birliği döneminde Türkmenler, diğer birçok Türk halkı gibi Kiril alfabesini kullanıyordu. Ancak Türkmenistan, 1991’de bağımsızlığını kazandıktan sonra, 1993’te Latin alfabesine geçiş kararı aldı ve bu geçiş süreci hızlı bir şekilde tamamlandı. Hâlihazırda Ortak Türk Alfabesine en yatkın ülkelerden biri olarak öne çıkıyor.
8. Macaristan (Gözlemci Üye): Macaristan, günümüzde Latin alfabesini kullanmaktadır. Macarca yazımında kullanılan Latin alfabesi, 26 harfli standart Latin alfabesine ek olarak bazı özel karakterler içerir ve toplamda 44 harften oluşur. Bu özel karakterler, Macar diline özgü sesleri ifade etmek için kullanılan aksan işaretli harflerden oluşur. Çift harfli seslerin yazımı konusunda gelecekte nasıl adım atacağı merakla bekleniyor. Çünkü Macarcada çift harfle ifade edilen bazı sesler, Türk Alfabelerinde direkt olarak gösteriliyor. Örneğin “sz” harf birleşimi “s” sesi verirken, “cs” birleşimi “ç” sesine denk geliyor.

Ortak Türk Alfabesinin ortaya çıkışı

Ortak Türk Alfabesi fikri, 20. yüzyılın başlarına kadar dayansa da, SSCB’nin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Türk devletlerinde Latin alfabesine geçiş tartışmaları yoğunlaşmıştır. 1991 sonrası Azerbaycan, Türkmenistan ve Özbekistan gibi bazı ülkeler Latin alfabesine geçiş yapmış, bu ülkelerde farklı Latin alfabesi varyasyonları kullanılmıştır.

Ortak Türk Alfabesinin Yapısı ve Özellikleri

Ortak Türk Alfabesi 34 harften oluşur ve bu harflerin seçimi, tüm Türk lehçelerinin en sık kullanılan seslerini kapsayacak şekilde yapılmıştır. Bu yapıyla farklı lehçelerdeki bazı harflerin ortak bir sistemde birleştirilmesi amaçlanmıştır. Alfabe, Latin alfabesi temel alınarak tasarlandığı için, birçok Türk devleti için kolay uyum sağlama avantajına sahiptir.

Ortak Türk Alfabesindeki bazı önemli özellikler:

• Standart Latin Harfleri: Türkçede yaygın olan Latin harfleri (A, B, C, D, E, vb.) korunmuştur.
• Modifiye Edilmiş Karakterler: Özel sesleri ifade etmek için harflere çeşitli diakritik işaretler (örneğin, ç, ş, ö, ü) eklenmiştir. Bu sayede, her lehçede var olan benzersiz sesler ortak bir biçimde yazılabilir.
• Ortak Ses Temsili: Bazı lehçelerde farklı simgelerle gösterilen ancak benzer sesler aynı harf altında toplanmıştır. Örneğin, Türkiye Türkçesindeki “ğ” harfi, diğer lehçelerde “g” ya da farklı bir simge ile gösterilse de ortak alfabe içinde tek bir karakterle ifade edilmiştir.

Bu sistem, birçok Türk dili arasındaki farklılıkları dengelemek için tasarlanmıştır, böylece insanlar kendi lehçelerinde konuşurken, yazılı iletişimde daha anlaşılır bir ortak form kullanabileceklerdir.

Ortak Türk Alfabesinin faydaları ve amacı

• Dil Birliği ve Kültürel Bağlantı: Ortak alfabe, Türk devletleri arasında daha kolay bir dil birliğini sağlayacak, halkların birbirini anlamasını kolaylaştıracak. Bu sayede, özellikle yazılı kaynakların, eğitim materyallerinin ve medya içeriklerinin paylaşımı artacak.
• Eğitimde ve Akademik Çalışmalarda Kolaylık: Eğitim kurumlarında ortak alfabeyle basılmış kitapların ve materyallerin kullanımı, dil öğretiminde ve kültürel içeriklerin paylaşılmasında büyük bir avantaj sunacak. Öğrenciler ve akademisyenler, ortak bir yazı sistemine sahip materyalleri daha kolay anlayacak ve kullanacak.
• Teknolojik Uyumluluk ve Dijital Kullanım: Latin kökenli olduğu için, Ortak Türk Alfabesi dijital dünyada (bilgisayar, internet, yazılım) uyarlanabilecek. Böylece Türk dillerine özgü harflerin Unicode sisteminde daha geniş kabul görmesiyle, metinlerin dijital ortamda sorunsuz kullanılabilecek.
• Ekonomik ve Sosyal İlişkilerde Kolaylık: Ortak alfabe sayesinde, Türk devletleri arasındaki ticari ve sosyal ilişkiler daha da kolaylaşması hedefleniyor. İş dünyasında ortak bir yazı dili, evrak düzenlemeleri, bilgi paylaşımı ve resmi yazışmalar gibi birçok alanda süreci hızlandıracak.

Ortak Alfabe ile ilgili bir diğer önemli toplantı, Türk Dünyası Ortak Alfabe Komisyonu, Türk Akademisi ve Türk Dil Kurumu tarafından düzenlenmişti. Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de gerçekleşen toplantıda, Ortak Türk Alfabesi kabul edildi. Ortak Türk Alfabesi ile Türkiye Türkçesine ait alfabeye sadece 5 yeni harf eklenecek. Bu harflerin: Q, X, W, Ň, Ä harfleri olması bekleniyor.